Μεταξύ των εγγράφων που άφησε ο καθηγητής Doro Levi (Διευθυντής της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών από το 1947 έως το 1976) σώζεται ένας φάκελος της Άννας Κομανίδου Levi, συζύγου του διευθυντή. Στον φάκελο αυτό συγκεντρώνεται η αλληλογραφία που διατηρούσε η ίδια με τους φοιτητές της Σχολής με τους οποίους διατηρούσε ιδιαίτερη σχέση.

Το 1955, ο Διευθυντής Levi ανέθεσε στην φοιτήτρια Enrica Fiandra – που μόλις είχε εγγραφεί στη Σχολή – να συμμετάσχει στο έργο κατασκευής του Στρωματογραφικού Μουσείου της Φαιστού.

Η Fiandra, γνωστή για την «ασφαλή κρίση της που υπαγορεύεται από το καλό γούστο», έγραψε στην «κυρία Άννα» τρεις επιστολές:

• μία για να της υποβάλει το σχέδιο (Εικ. 1-4),
• και δύο ακόμη, τις οποίες μετέτρεψε σε κόμικ, με το οποίο αφηγούνταν την εξέλιξη των εργασιών και τις σχέσεις της με τους εργάτες του έργου (Εικ. 5α-β; 6 α-δ).

Ένα παράδειγμα του πώς η αρχαιολογία, η αρχιτεκτονική και η γραφιστική δημιουργικότητα μπορούν να συνυπάρξουν, αποκαλύπτοντας όχι μόνο την ιστορία ενός μουσειακού έργου, αλλά και την καθημερινή ζωή μιας αρχαιολογικής αποστολής.

Η ΜΕΛΕΤΗ. Από μια επιστολή που στάλθηκε στην κυρία Άννα Levi τον Αύγουστο του 1955 (Εικ. 1).

Αγαπητή κυρία, σας στέλνω την κάτοψη, την όψη και ένα μικρό σκίτσο του εσωτερικού του μουσείου (εικ. 2). Περιγραφή: το κτήριο είναι ταπεινό και με ελάχιστο κόστος κατασκευής καθώς πρέπει να πληροί δύο βασικές προϋποθέσεις: να είναι διακριτικό, ώστε να διαταράσσει όσο το δυνατόν λιγότερο το τοπίο, και να κοστίσει το λιγότερο δυνατό. Ελπίζω, ωστόσο, ότι στο σύνολό του θα είναι όμορφο στην απλότητά του. Στα δεξιά, κοιτάζοντας την κάτοψη, βρίσκεται το ήδη υπάρχον κτήριο. Το μουσείο εφάπτεται στο ύψωμα που βρίσκεται πίσω του, αφήνοντας ένα κενό μόλις 0,60 μ. Δύο σκαλοπάτια οδηγούν σε έναν εξωτερικό χώρο εισόδου σκεπασμένο με καλαμωτή. Ο χώρος εισόδου στο ίδιο το κτήριο αποτελεί τμήμα του μουσείου, παρότι ανεξάρτητος. Ένας χαμηλός τοίχος διαχωρίζει τη μικρή αίθουσα μελέτης και συντήρησης. Ο σχεδιασμός της αίθουσας του μουσείου εκμεταλλεύεται κάθε σπιθαμή ώστε να τοποθετηθεί ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός συρταριών (περίπου 1000) καθώς και τα ακέραια αγγεία που τοποθετούνται σε ράφια στον πίσω τοίχο. Το φως έρχεται από ψηλά. Τα συρτάρια είναι από ανοιχτόχρωμο ξύλο, το δάπεδο μωσαϊκό σε σκούρο κόκκινο χρώμα, όπως τα υφάσματα που αγοράσατε για τους καναπέδες του Ηρακλείου. Ο χαμηλός τοίχος της εισόδου στον οποίο είναι τοποθετημένα τα μεγάλα αγγεία είναι λευκός. Αυτός που χωρίζει την αίθουσα του μουσείου από τον χώρο εισόδου μπορεί να διακοσμηθεί με μια μεγάλη κάτοψη του παλατιού της Φαιστού (εικ. 3-4). Το εξωτερικό χωρίς παράθυρα, είναι από πέτρα απλώς ασβεστωμένη [...]. Τα πεύκα και τα άλλα δέντρα στην κύρια όψη θα πρέπει να σχηματίζουν ένα φυτικό κέντημα στο λευκό φόντο του τοίχου. (εικ. 2, ©Αρχείο SAIA, Συλλογή Levi) [...] ». 

Εικ. 1 α. Επιστολή της 25-8-55. ©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi.

Εικ. 1 β. Επιστολή της 25-8-55. ©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi.

Εικ. 2. Επιστολή της 25-8-55. Κάτοψη και όψη του Στρωματογραφικού Μουσείου ©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi.

Εικ. 3. Επιστολή της 25-8-55. Πρόταση διαρρύθμισης της εισόδου και της αίθουσας μελέτης και συντήρησης. ©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi.

Εικ. 4. Επιστολή της 25-8-55. Πρόταση διαρρύθμισης της εισόδου και της αίθουσας μελέτης και συντήρησης. ©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi.

Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Οι εργασίες κατασκευής βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο, αλλά η Enrica παρατηρεί ότι τα ικριώματα για τη σκυροδέτηση έχουν τοποθετηθεί διαφορετικά από το σχέδιο και, ως εκ τούτου, δείχνει το σχέδιο στον μηχανικό και στους εργάτες και απαιτεί να γίνει η διόρθωση. Παρά τις διαφωνίες με τους εργάτες, το βράδυ προσκαλείται σε γιορτή.

Εικ. 5 α. Επιστολή της 10ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi).

Εικ. 5 β. Επιστολή της 10ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi).

Οι εργασίες συνεχίζονται και η Enrica τρέχει όλη μέρα μεταξύ του εργοταξίου και της ανασκαφής. Η στέγη του Στρωματογραφικού Μουσείου είναι και πάλι λάθος, αφού ο φεγγίτης «πέφτει» πάνω σε τοίχους. Για τέταρτη φορά οι εργάτες αναγκάζονται να ξανακάνουν τις εργασίες και στην πέμπτη τελικά η Enrica δηλώνει ότι η δουλειά είναι μέτρια, αλλά μπορεί να προχωρήσει. Μετά τις επιπλήξεις της Fiandra, οι εργάτες, φοβούμενοι ότι θα πρέπει να ξανακάνουν τις εργασίες, εργάζονται με ζήλο. Τελικά, στις 22:10, η Enrica αποσύρεται στο δωμάτιό της με τη συντροφιά του Carlomax (μια λάμπα πετρελαίου) και του πιάτου (oreo piataki) στον τοίχο που δίνει χρώμα στο δωμάτιο.

Εικ. 6 α. Επιστολή της 19ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi).

Εικ. 6 β. Επιστολή της 19ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi).

Εικ. 6 γ. Επιστολή της 19ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi).

Επί τέλους, την Κυριακή 20 Νοεμβρίου στις 16:00, η χύτευση του σκυροδέματος για την κατασκευή της στέγης του Μουσείου ολοκληρώνεται και όλοι συμφιλιώνονται μεταξύ τους. Ακολουθούν οι εορτασμοί με ούζο και ένα πολύ περίεργο μείγμα που ονομάζουν, ενώ δεν θα έπρεπε, λικέρ, και που πιστεύω ότι είναι φτιαγμένο από τη μυρωδιά του De Miro. Όλα καλά όταν τελειώνουν καλά, αναχωρούμε για το Ηράκλειο!

Επιμέλεια της Angela Dibenedetto

Εικ. 6 δ. Επιστολή της 20ης Νοεμβρίου 1955 (©Αρχείο ΙΑΣΑ, Προσωπικό αρχείο Levi)

Aρχείο